Giàu có về nguồn tài nguyên thiên nhiên, Việt Nam được thế giới biết đến hiện nay như một quốc gia đang ở trong giai đoạn phát triển kinh tế quan trọng. Sự chuyển hướng theo kinh tế thị trường trong những năm gần đây đã tạo ra một tốc độ tăng trưởng kinh tế cao và bền vững, đem đến nhiều cơ hội và thực sự hấp dẫn cho các dự án đầu tư.
Tuy nhiên, không chỉ dừng lại ở đó, do sự cạnh tranh quốc tế sẽ cho ra đời những mô hình kinh tế mới. Đặc biệt khi mà kinh tế xanh trên thế giới đang ở vào thời điểm phôi thai, thông qua mô hình này, kinh tế xanh sẽ đem đến cho Việt Nam vào thời điểm hiện tại một cơ hội định vị lại mình trong một thị trường thế giới đầy tiềm năng về cơ hội phát triển và bền vững. Cơ hội này cho phép các đô thị tại Việt Nam sẽ thay đổi, sự thay đổi này không chỉ diễn ra tại các thành phố lớn tại Việt Nam như Hà Nội, TP.HCM với một thị trường quan trọng mà còn ảnh hưởng đến các đô thị vừa và các vùng nông thôn.
Ngoài ra, trong một thời gian ngắn, hệ thống kinh tế sẽ nhanh chóng định vị lại thông qua thị trường “kinh tế xanh”, khi đó việc khởi hành sớm trên chuyến tàu kinh tế xanh sẽ giúp Việt Nam hạn chế chi phí dành cho việc tái cấu trúc lại hệ thống công nghiệp, các thành phố và hệ thống hạ tầng đô thị, giao thông để thích ứng với những tiến hoá về môi trường.
Đây thực sự là một tiềm năng chưa hề có trước đây nhằm giải quyết mối quan hệ về sự phát triển kinh tế, sự giàu có về tài nguyên và cảnh quan đặc biệt của Việt Nam, hạn chế sự xé nát hệ sinh thái và sự đa dạng sinh học.
Kinh tế xanh, với thuộc tính tự nhiên về sự đổi mới, sẽ thúc đẩy cùng lúc các lĩnh vực nghiên cứu. Không chỉ dừng lại một hoạt động kinh tế thông thường, kinh tế xanh còn là một khuynh hướng nhằm giải quyết triệt để các mối quan hệ giữa các lĩnh vực; từ sản xuất, nghiên cứu, giáo dục và cả các yếu tố xã hội trong một mối liên hệ tổng thể.
Thúc đẩy sự phát triển của vùng lãnh thổ dựa trên kinh tế xanh, điều này có nghĩa là thúc đẩy và khuyến khích hơn nữa, sự hiệp đồng giữa môi trường doanh nghiệp, môi trường đại học, môi trường nghiên cứu và phát triển xã hội.
Tất cả các hoạt động liên quan đến kinh tế xanh sẽ giúp Việt Nam giữ một vị trí quan trọng trên thế giới. Phát triển mô hình kinh tế này sẽ cho phép Việt Nam tăng cường hình ảnh về một thương hiệu và góp phần củng cố, định vị lại mình như một vị trí quan trọng của “mô hình kinh tế mới” trên diễn đàn thế giới.
Kinh tế xanh là gì?
Kinh tế xanh quan tâm đến việc xác định lại quá trình tiến hoá của hệ thống công nghiệp trong một mối liên hệ tổng thể với vùng lãnh thổ chứ không chỉ quan tâm đến việc giải quyết những vấn đề về môi trường.
Ngoài ra, kinh tế xanh không chỉ được biết đến như với công nghiệp năng lượng tái tạo, mà còn liên quan đến nhiều lĩnh vực kinh tế khác nhau từ khâu cung cấp năng lượng cho đến quy trình tái chế, từ sản xuất nông nghiệp cho đến công nghiệp xây dựng và giao thông.
Được xem xét bởi Liên hiệp quốc như một loại hình kinh tế mới với tốc độ phát triển nhanh và tiềm năng nhất. Sự ra đời các ngành nghề và lao động mới, được gọi tên là “lao động xanh”, mở ra một thời kỳ mới cho kinh tế xanh từ một thị trường nhỏ cho đến một thị trường lớn. Khắp nơi trên thế giới, lao động xanh lan toả và trở thành nguồn lực cho phát triển kinh tế và tăng trưởng.
Các hoạt động nghiên cứu – sản xuất sinh thái ngày càng gây sự chú ý đặc biệt cho các nhà hoạch định các chiến lược kinh tế của các thành phố trên khắp thế giới. Được định nghĩa bởi cộng đồng châu Âu, những hoạt động nghiên cứu – sản xuất sinh thái là tổng hợp những doanh nghiệp, các cơ sở nghiên cứu phát triển sản sinh ra các sản phẩm và dịch vụ có khả năng lường trước, ngăn ngừa, giảm thiểu và hạn chế những thiệt hại gây ra cho môi trường, như ô nhiễm nước, không khí, đất, cho đến cả những vấn đề liên quan đến rác thải, tiếng ồn, và ảnh hưởng đến hệ sinh thái. Điều này bao gồm cả những công nghệ, những sản phẩm và dịch vụ “sạch” có tác dụng giảm thiểu những hiểm hoạ về môi sinh và hạn chế việc sử dụng nguồn tài nguyên tự nhiên.
Cùng với sự phát triển của lĩnh vực này trong những năm gần đây, các nhà kinh tế học tiên đoán thị trường châu Âu về lĩnh vực này trong vòng 5 – 6 năm tới sẽ bùng nổ do sự gia tăng về nhu cầu, do áp lực của công chúng, áp lực của sức khoẻ cộng đồng, sự tăng cường các hệ thống luật định, các cam kết quốc tế, và sự đột biến về giá dầu thế giới.

wru.edu.vn

Phát triển du lịch xanh, bền vững, thân thiện với môi trường đã được nhiều nước trên thế giới áp dụng. Mô hình này cũng đã và đang được triển khai ở nước ta. Tại Hội An, ngành Du lịch đã xây dựng dịch vụ cho du khách khám phá phố cổ học và làm đèn lồng, xây dựng tour “một ngày làm ngư dân” ở làng rau Trà Quế. Tại Huế, ngành du lịch chủ động xây dựng một số “điểm đến xanh” như làng cổ Phước Tích, hoa giấy Thanh Tiên. Khách đến làng Phước Tích phải gửi xe ở bên ngoài và đi bộ, tham quan tìm hiểu về làng. Khách muốn đến phá Tam Giang bắt buộc phải đi xe đạp, trồng một cây xanh. Tại Hà Nội cũng đã áp dụng mô hình du lịch xanh, như đưa du khách khám phá phố cổ, dạo quanh hồ Tây bằng xe điện, bố trí cho khách đi tìm hiểu phong tục, tập quán, văn hóa, ẩm thực của làng cổ Đường Lâm bằng xe đạp… Ngành du lịch Thủ đô cũng sắp trình làng một số sản phẩm “du lịch xanh” mới như homestay, du lịch sinh thái (Sóc Sơn), du lịch tâm linh, ăn nghỉ tại nhà dân (huyện Ba Vì)…

Tại Hạ Long, du lịch xanh đã manh nha xuất hiện cách đây một hai năm và mới chỉ được một vài doanh nghiệp triển khai. Tiên phong trong việc này là Công ty CP Du thuyền Đông Dương. Sau sự ra đời của HTX Vạn chài Hạ Long cung cấp dịch vụ đưa khách khám phá các làng chài bằng thuyền nan, tổ chức cho khách câu cá, kéo lưới, mới đây, doanh nghiệp này còn xây dựng thêm các tour “một ngày làm nông dân”, đưa du khách về xã Yên Đức (Đông Triều) “ba cùng” với nông dân – cùng ăn, cùng ở, cùng gặt lúa, làm vườn, bước đầu đem lại hiệu quả. Những chuyến đi dân dã như thế luôn tạo ra sự trải nghiệm thú vị cho du khách nước ngoài muốn tìm hiểu, khám phá văn hóa Việt Nam.

Trong số các dịch vụ du lịch hướng tới xanh trên, tour “một ngày làm ngư dân” đang ngày càng phát triển, thu hút sự quan tâm của nhiều doanh nghiệp kinh doanh du lịch. Theo giới thiệu, du khách đến Hạ Long sẽ được đưa đến khu vực Tùng Da. Tại đây, khách được dân chài đưa xuống tàu đánh cá, hướng dẫn cách thả lưới, kéo lưới. Bữa trưa, khách sẽ được thưởng thức món cá do chính mình đánh bắt được. Haratours (Công ty CP Dịch vụ du lịch đường sắt Hà Nội) còn “hứa” tham gia tour này, du khách sẽ được tặng cá giống để thả xuống Vịnh Hạ Long – một hoạt động ý nghĩa góp phần tạo hệ sinh thái thủy hải sản cho ngư trường.

Xét về tiềm năng, Hạ Long rất sẵn để phát triển du lịch xanh. Ngoài những thuận lợi về cảnh quan và sinh hoạt văn hóa của ngư dân trên Vịnh, ven bờ Vịnh và các địa phương ven bờ như Hạ Long, Hoành Bồ, Quảng Yên, Vân Đồn… có rất nhiều di tích, thắng cảnh mang tầm quốc gia, có phong cảnh đẹp. Ở Hà Nam (Quảng Yên) không chỉ có rất nhiều di tích liên quan đến chiến thắng Bạch Đằng, còn có làng nghề đan ngư cụ Hưng Học, làng quê Hà Nam vẫn giữ được nhiều nét đặc trưng của làng quê Bắc Bộ. Cẩm Phả có nhiều mỏ than, làng công nhân. Thời chiếm đóng Vùng mỏ, du lịch khám phá cảnh khai thác than đã được người Pháp giới thiệu thành tour…

Việc khai thác, phát triển du lịch xanh về các vùng phụ cận Hạ Long, không chỉ “giảm tải” cho di sản Vịnh Hạ Long mà còn giới thiệu, khai thác được nguồn tài nguyên du lịch dồi dào ở các địa phương. Để nhân rộng mô hình du lịch xanh, có ý kiến cho rằng cần có sự bắt tay của ba nhà: Cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân. Hơn nữa, từ những mô hình đã có, có thể tham khảo các mô hình đã triển khai tại các tỉnh, thành phố để áp dụng tại Hạ Long.

Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ngày 30-12-2011 xác định rõ: “Tập trung đầu tư phát triển các loại hình, sản phẩm du lịch có thể là thế mạnh về tài nguyên du lịch của đất nước và của từng địa phương. Ưu tiên phát triển loại hình du lịch gắn với biển, hải đảo; nhấn mạnh yếu tố văn hóa và sinh thái đặc sắc trong sản phẩm du lịch. Tập trung phát triển các khu du lịch biển tầm cỡ, chất lượng cao, tạo thương hiệu và có sức cạnh tranh trong khu vực và trên thế giới”. Như vậy, việc phát triển sản phẩm du lịch biển xanh đã được đặt ra nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của du lịch biển Việt Nam, trong đó có Hạ Long.

baoquangninh

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

Chưa quy định

Pháp luật hiện hành chưa có một quy định hay hướng dẫn nào đối với việc các ngân hàng phải cân nhắc đến những rủi ro về môi trường và an sinh xã hội trước khi cấp tín dụng. Văn bản pháp lý cao nhất quy định về các hoạt động bảo đảm an toàn môi trường là Luật Bảo vệ môi trường với nguyên tắc xuyên suốt là “bảo vệ môi trường gắn hài hòa với phát triển kinh tế” và “bảo vệ môi trường là sự nghiệp của toàn xã hội, quyền và trách nhiệm của cơ quan nhà nước, tổ chức, hộ gia đình, cá nhân”. Tuy nhiên, luật này cũng chỉ tập trung làm rõ trách nhiệm của khối doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh, dịch vụ của các ngành nghề quan trọng (Điều 35 – 49), ngoài ra không nhắc đến trách nhiệm của ngành tài chính, ngân hàng. Các chế tài về xử lý ô nhiễm quy định trong Luật Bảo vệ môi trường cũng như trong Bộ luật Hình sự – phần quy định về tội phạm môi trường – cũng chỉ áp dụng với các tổ chức, cá nhân trực tiếp gây ô nhiễm.

Trong khi đó, những công cụ chủ yếu để bảo đảm an toàn môi trường là đánh giá tác động môi trường (dự án), đánh giá tác động môi trường chiến lược và cam kết bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, việc thực hiện, phê duyệt và theo dõi các đánh giá/cam kết này còn nhiều vấn đề phải bàn thêm về tính hiệu quả của nó. Việc đánh giá tác động môi trường chỉ được xem như một việc cần làm để xin giấy phép hoạt động cho dự án thay vì một bước tính toán, cân nhắc về những tác động đến môi trường, xã hội và cách giảm thiểu, khắc phục.

Trách nhiệm của ngành ngân hàng trong việc giúp cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường dường như chưa được quan tâm nhiều, mặc dù họ đóng một vai trò quan trọng trong việc điều tiết và cấp vốn cho các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh. Trong khi Ngân hàng Nhà nước có vai trò quản lý chung, các ngân hàng thương mại có quyền quyết định sẽ cho và không cho những dự án nào vay vốn theo tiêu chí riêng của mỗi ngân hàng. Do đó, nếu các ngân hàng có những yêu cầu nhất định đối với các dự án vay vốn khi thực hiện phải bảo đảm những quy định về môi trường và an sinh xã hội thì sẽ góp phần hạn chế các dự án gây ô nhiễm, gây ảnh hưởng xấu đến người dân và khuyến khích các doanh nghiệp hướng tới các hoạt động sản xuất, kinh doanh sạch, an toàn hơn.

Đã có hệ thống quản lý rủi ro

Tín dụng xanh chỉ những khoản tín dụng mà ngân hàng cấp phát cho các dự án sản xuất kinh doanh không gây rủi ro hoặc nhằm mục đích bảo vệ môi trường – xã hội. Thực tế, một số tổ chức tài chính quốc tế hoạt động tại Việt Nam như Ngân hàng Thế giới (WB), Tập đoàn Tài chính quốc tế (IFC), Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) đã có bộ tiêu chuẩn về môi trường, xã hội mà các dự án và đối tác vay vốn hoặc nhận tài trợ của họ phải tuân theo. Các tổ chức này cũng chịu nhiều áp lực hơn các ngân hàng thương mại trong việc thực hiện trách nhiệm của họ đối với môi trường và xã hội. Chẳng hạn, ADB đã từng bị Mạng lưới sông ngòi Việt Nam gây sức ép trong việc tài trợ cho dự án thủy điện Sông Bung 4 vì không bảo đảm các tiêu chuẩn về môi trường, xã hội. Theo khảo sát của Công ty Kiểm toán và Tư vấn tài chính quốc tế (IFC) – 2012, hiện có 3 ngân hàng thương mại Việt Nam có hệ thống quản lý rủi ro môi trường và xã hội, trong đó có hai ngân hàng sử dụng bộ tiêu chuẩn của IFC (Techcombank, Vietinbank), một ngân hàng (Sacombank) có tham khảo bộ tiêu chuẩn này nhưng cũng xây dựng chính sách riêng của mình. Một nghiên cứu độc lập của Tổ chức PanNature (Trung tâm Con người và Thiên nhiên) trên 19 ngân hàng thương mại lớn nhất hiện nay cho thấy, các cán bộ ngân hàng chưa thực sự quan tâm đến các rủi ro về môi trường, xã hội khi thẩm định dự án. Theo đó, hầu hết các cán bộ tín dụng chỉ kiểm tra trong hồ sơ xin vay vốn xem có bản đánh giá tác động môi trường đã được phê duyệt hay chưa, một số kiểm tra thêm công nghệ xả thải và kế hoạch di dân. Hiện, các kênh về tín dụng xanh chủ yếu được tiếp cận qua Quỹ ủy thác tín dụng xanh (GCTF) do Chính phủ Thụy Sỹ (SECO) thành lập tại Việt Nam nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp đầu tư các công nghệ sản xuất có hiệu suất cao và thân thiện với môi trường. Quỹ được vận hành có sự phối hợp của cơ quan tài trợ SECO, Trung tâm Sản xuất sạch Việt Nam và các ngân hàng ACB, Techcombank và VIB. Theo đó, các doanh nghiệp sẽ được bảo lãnh tín dụng (50%) và hoàn trả một phần (tới 25%) vốn vay ngân hàng để đầu tư cho công nghệ thân thiện với môi trường tùy theo tác động cải thiện môi trường của công nghệ đó.

Th.s Nguyễn Hồng Anh, Trung tâm Con người và Thiên nhiên đề xuất, cần sớm có chính sách tín dụng xanh. Theo đó, ngoài những hướng dẫn và quy định chi tiết về trách nhiệm là các yêu cầu đối với ngân hàng trong việc cấp phát tín dụng, không nêu những nguyên tắc quá chung chung. Đồng thời, ngành ngân hàng cần phối hợp với các bộ, ngành xây dựng một hệ thống phân loại, đánh giá các ngành nghề và cơ sở gây ô nhiễm để từ đó các ngân hàng cũng có cơ sở để đánh giá khi thẩm định tín dụng và ra quyết định cấp tín dụng.

Mỹ là một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới có quy định về trách nhiệm đối với môi trường không chỉ của doanh nghiệp gây ô nhiễm mà còn của các bên liên quan khác, trong đó bao gồm các ngân hàng cho vay vốn cho công trình, dự án gây ô nhiễm. Bên cạnh những nỗ lực của các quốc gia trong việc bảo vệ môi trường, thì Liên Hiệp Quốc (LHQ) cũng có Sáng kiến của Chương trình môi trường LHQ, Nguyên tắc đầu tư có trách nhiệm của LHQ… Đây đều là những cam kết quan trọng trong việc xác định trách nhiệm liên đới của các tổ chức tín dụng trước sự cố môi trường và sẽ là những nguyên tắc Việt Nam có thể tham khảo. Được biết, hiện những vấn đề pháp lý liên quan đến tín dụng xanh (bảo đảm an toàn môi trường, xã hội trong các hoạt động tín dụng) đang được các cơ quan chức năng tiến hành soạn thảo.

Theo baomoi